“Ra-Dü-Se” Solfeji için “Ra-Dü-Se” Notası (5)

 

Arzu edilirse, bu sunuşta illa savunulmadığı halde, “Ra-Dü-Se” Notası ile armoni yazımı da imkan dahilindedir. “Fixed-width” yani sabit genişlikte karakterlere dayalı bir yazıtipi kullanılarak, alt-alta sesler pekala döşenebilir. Rast makamında, her satırın ayrı bir partiye tekabul ettiği “majör-vari bir akor yürüyüşü” örneği aşağıda verilmiştir:



4/4

N__ | H__ |  N__  | N__ |

S__ | R__ | (CD)_ | S__ |

R__ |-C__ |-(NV)_ | R__ |



Benzer olarak, Johann Sebastian Bach’ın 8 numaralı Fa Majör 2-ses Envansiyonu’nun (BWV 779) girişteki ölçüleri, kontrapuntal müzik yazım imkanlarını göstermesi bakımından,  “Ra-Dü-Se” Notası ile (sözgelimi Fa=çargah kılınarak) kodlanabilir:



3/4 donanım S^

*CHC+RC\ | +C\ +(SDRDR)\\ H^HH^HN\\ |  C\ (H+R H)\   +(C  R )\  |

*        |  *\ -(C H C)\    R -C\   |  C\ (SDRDR)\\-(H^HH^HN)\\ |



Eserin başında, hemen farkedileceği üzere, basit bir donanım göstergesiyle (S^) buselik perdesi belirtildi. Bu sayede, eserin tonalitesi/makamı dahilinde, sıkça kullanılacak olan bu arızi perdenin yol boyu mükerreren yazılmasına gerek kalmadı. Yani, donanım yardımıyla, eser boyunca S harfi olağandaki segah yerine buselik ile özdeşleşmiş oldu.


Eserin herhangi pasajına gelindiğinde donanımda değişiklik gerekseydi, arızi bir perdeyi ölçü boyunca nötr hale getirmek üzere o perdenin başına 0 (sıfır) konması ve peşi-sıra, gerekliyse, yeni arızi işaretin eklenmesi yetecekti (örn. " 0S ", yani bu buselik perdesi natürele dönsün, ölçü-boyu hepsinin okunuşu olağandaki segah). Yahut, doğrudan ters istikamette arızi işaretin belirtilmesi yoluyla, o perdeye mahsus alterasyon sağlanmış olacaktı (örn. " !S ", yani buselik iptal, sırf bu notanın perdesi dik kürdi).


Eserin yeni bir bölümünde tamamen farklı bir donanım belirtmek gerekseydi, ilgili satıra/haneye bunu yansıtmak üzere, (yukarıdaki örnek itibariyle) yürürlükteki arızi perdeleri iptal edecek 0 (sıfır) işareti o arızi notaların başına konacak ve yeni arızi notalar donanıma yazılacaktı:


Donanım 0S^ !V (buselik iptal, S artık segah demek, dik acem de donanımda)


Esasen, donanımın başta belirtilmesi, çoksesli olsun, teksesli olsun, “Ra-Dü-Se” Notası ile kaleme alınan tüm eserlere uygulanabilecektir. Buradaki çoksesli gösterim üzerinden, sözkonusu husus güzelce vurgulanmış oldu.


Kapanışa yaklaşırken, son bir örnek olarak yine Dede Efendi’den, aşağıda Mus2okur çıktısı verilmiş “Ey Gül-i Bağ-ı Eda” güfteli Hüzzam makamında ve Çiftesofyan usulünde Şarkıyı “Ra-Dü-Se” Notası ile yazalım:



EY GÜL-İ BAĞ-I EDA - İsmail Dede Efendi'nin Hüzzam Şarkısı

Güfte yazarı bilinmiyor ve Usulü Çiftesofyan (9/8) % = % = :

Metronom dakikada sekizde birlik 180 vuruş

_______________


ARANAGME


&  Donanim !H

|: SCSD\\  R  NCSC\\  [NH]\\.NHNC\\  |   NHV+R\\  +(DR’R)V\\  VH’HN\\  N *\  |

|  [NC]\\.NH\\   [VH]\\.V+R\\   +([DR]\\.DD^\\   DR)VHNC\\  |

{1}|  SCNH\\  #V\HN\\  NCCS\\  S  *  :|{1}

{2}|  SCNH\\  #V\HN\\  NCCS\\  [SC]\.  SC\\  |{2}


NAKARAT

| N  SC\  N  N.  |  N\'NC\\N\  H+RVHN\  CS\\  |  S VV\\  +(R'R)V\  H  N\ |

*  Eygu  li  baa  |  giiii  edaaaaa  |  a  Sana  oool  duuum  |

*  Aman ey nev  |  reees fidaaa  |  an Yan  dica   niiiim  | 


| [NC]\. [CS]\.  S  "N  CS\\  |  [SD]\\.R\  SC\  N  N.  |  N\'NC\\N\  H+RVHNC\  |

   mup  te  laa  SAZ  |  SAZ  Eygu  li  baa  |  giiii  edaaaaa  |

  eel  aa  maan  SAZ  |  SAZ  Aman ey nev  |  reees fidaaa  |


|  S VV\\  +(R'R)V\  +(DR)V\  |  [#VH]\.  HN\  N\ 'HN\\  N  H!V\\  |

   a  Sana  oool  duuum  |  mup  te  laaaa  SAZ  |

   an  Yan  diiii  caanim  |  eel  aa  maan  SAZ   |


TESLIM

Donanim 0H^

| +R  H+(,R\  R  R.)  |  +R\+'RH\\+R\  +(DDR\)  "H  +R\  |  \\[+RH0H]\  H^+R\

   *  Gelba  naa  eey  |  leeee  vefaaaaa  |  aaa  Sana

   *  Buso  zuu  mee  |  geeel  inaaaaaa  |  aan  Sana


'+RH\  +(DR)H\  |  [H!H]\.  !H\'!HN\\   N\'!HN\\  N  !HV\\  |

   ool  duuum  |  muup  teeee  laaaaaaa  SAZ  |


MEYAN

Donanim 0!H

|:  +R  [V+R]\  +R  VHN\  |  N\'NC\\N\  HN\\  +RVHNC\  |  S  +(RR)\  +R'V\  H  N\  |

   *  Seev  di  giiiim  |  saaaay  dii  giiiiii  |  im  Sana  ool  duuum  |


{1}|  [NC]\.  C\'CS\\  S   NHV+RV+D\\ :|{1}{2}|  [NC]\.  C\'CS\\  (S   S.)   ||{2}  &

   muup  teeee  laaaa  SAZ  |  muup  teeee  laaaa  SAZ  |



Ey gül-i bağ-ı eda,                                                Aman ey nevres fidan,

Sana oldum müptela.                                            Yandı canım el'aman!

Gel bana eyle vefa,       Sevdiğim saydığım,       Bu sözüme gel inan,       Sevdiğim saydığım,

Sana oldum müptela.    Sana oldum müptela.    Sana oldum müptela.    Sana oldum müptela.

_______________


Bu defaki tek sütunluk sayfa düzeninde, dizeler notaların bir altındaki satırlara farklı bir kaideye göre yerleştirilmiştir. Sözcükler, ölçü içindeki bitişik notalarla eşleşecek tarzda boşluklarla kesilerek, heceler gruplandırılmış, eşleştikleri nota gruplarına koşut olarak hecelerdeki sesli harfler uzatılmış ve güftenin akışı, nağmeyi birebir takip eden güfte ölçü çizgileriyle ayrılmıştır. Sözün bittiği ve sazların devam ettiği yerler “SAZ” denerek belirtilmiştir. ASCII kısıtlaması yüzünden, Türkçe özel karakterler, evvelce olduğu gibi, ancak sonda münhasıran verilen dörtlüklerde kullanılabilmiştir.


Konuyu toparlayıp bitirmeden önce, “Gizli Hamparsum”a benzer yönde bir uygulama, burada “Ra-Dü-Se” Notası için denenebilir. Gizli “Ra-Dü-Se” kaidesine göre kaleme alınacak bir eserde, arızi hiçbir işaret yahut süsleme belirtilmez, sadece eksen perdeler, nota süre değerleri gösterilmeksizin, ama ölçü çizgileri konarak ve notalar olması gerektiği gibi gruplandırılarak yazılır:



GİZLİ RA-DÜ-SE NOTASI İLE

EY GÜL-İ BAĞ-I EDA - İsmail Dede Efendi'nin Hüzzam Şarkısı

Güfte yazarı bilinmiyor ve Usulü Çiftesofyan (9/8) % = % = :

Metronom dakikada sekizde birlik 180 vuruş

_______________


ARANAGME


&

|: SCSD  R  NCSC  [NH]NHNC  |   NHV+R  +(DRR)V  VHHN  N *  |

|  [NC]NH   [VH]V+R   +([DR]DD   DR)VHNC  |

{1}|  SCNH  V HN  NCCS  S  *  :|{1}

{2}|  SCNH  V HN  NCCS  [SC]  SC  |{2}


NAKARAT

| N  SC  N  N  |  N NC N  H+RVHN  CS  |  S VV  +(RR)V  H  N |

*  Eygu  li  baa  |  giiii  edaaaaa  |  a  Sana  oool  duuum  |

*  Aman ey nev  |  reees fidaaa  |  an Yan  dica   niiiim  | 


| [NC] [CS]  S  N  CS  |  [SD]R  SC  N  N  |  N NC N  H+RVHNC  |

   mup  te  laa  SAZ  |  SAZ  Eygu  li  baa  |  giiii  edaaaaa  |

  eel  aa  maan  SAZ  |  SAZ  Aman ey nev  |  reees fidaaa  |


|  S VV  +(RR)V  +(DR)V  |  [VH]  HN  N  HN  N  HV  |

   a  Sana  oool  duuum  |  mup  te  laaaa  SAZ  |

   an  Yan  diiii  caanim  |  eel  aa  maan  SAZ   |


TESLIM

| +R  H+(R  R  R)  |  +R+RH+R  +(DDR)  H  +R  |  [+RHH]  H+R

   *  Gelba  naa  eey  |  leeee  vefaaaaa  |  aaa  Sana

   *  Buso  zuu  mee  |  geeel  inaaaaaa  |  aan  Sana


+RH  +(DR)H  |  [HH]  H HN   N HN  N  HV  |

   ool  duuum  |  muup  teeee  laaaaaaa  SAZ  |


MEYAN

Donanim 0!H

|:  +R  [V+R]  +R  VHN  |  N NC N  HN  +RVHNC  |  S  +(RR)  +RV  H  N  |

   *  Seev  di  giiiim  |  saaaay  dii  giiiiii  |  im  Sana  ool  duuum  |


{1}|  [NC]  C CS  S   NHV+RV+D :|{1}{2}|  [NC]  C CS  (S   S)   ||{2}  &

   muup  teeee  laaaa  SAZ  |  muup  teeee  laaaa  SAZ  |



Ey gül-i bağ-ı eda,                                                Aman ey nevres fidan,

Sana oldum müptela.                                            Yandı canım el'aman!

Gel bana eyle vefa,       Sevdiğim saydığım,       Bu sözüme gel inan,       Sevdiğim saydığım,

Sana oldum müptela.    Sana oldum müptela.    Sana oldum müptela.    Sana oldum müptela.

_______________



*    *    *



“Ra-Dü-Se” Notası önerisinin, yürürlükteki Arel-Ezgi-Uzdilek ile Türk halk müziğindeki eşdeğeri Muzaffer Sarısözen nota yazım düsturlarına kıyasla, gelenekle gayet örtüşen çok daha “akıllı bir tasarım” olduğu kanaatini taşıyorum. Şu ana kadar açıklayageldiklerim ışığında pekişen bu kanaatim, gerek Arel-Ezgi-Uzdilek, gerek Halk müziği sistemlerinin:



  1. 1.“Çoksesli Türk müziği” üretimine yönelik ideolojik kaygılarla, Cumhuriyet’in ilk yıllarında apar topar öne çıkarıldıkları halde, bu yönde elle tutulur modern eserlere ve icralara hala geçit verememiş olmaları;


  1. 2.Makam perdelerinin deneylerle tespit edilmiş mikrotonal entonasyon inceliklerini tam olarak ifadeye zaten yetemeyişleri;


  1. 3.Tam ses aralığına gelişigüzel serpiştirilen arızi işaretleri dolayısıyla, günümüzde iyiden iyiye “arızi fetiş” haline gelmeleri;


  1. 4.Dizekte, adeta eciş-bücüş bir mantık izlenerek vazedilmiş donanımlarla, sürekli gözü yormaları;


  1. 5.Transpozisyonlar ve Enharmonikler yönünden sürekli kafa karışıklığına sebep olmaları ve genç müzisyenlerin yetişmesini sekteye uğratmaları;


  1. 6.Ahenk değişimleri sözkonusu olduğunda ve habire hortlayan “La'ya La diyelim!” hengamesinde, müzik camiasına onulmaz çileler çektirmeleri;


  1. 7.Usul vuruşlarını ikinci bir partide göstermeyi bile okuyanlara çok görmeleri;


  1. 8.Öykündükleri Batı notasının hakkını verecekleri yönünde muarızlarını biraz olsun inandıracak nüansları, dinamikleri, ornamentasyonları, hatta çalgı partitürlerini kullanmayı zerrece teşvik etmedikleri bir yana, onca imkan ve çağdaşlaşma söylemi arasında armoniye hala itibar etmeyen fakir bir modifiye dizek notası ifade biçimi olmaklıkları;



gerçekleri karşısında, “Ra-Dü-Se” Notası lehine iyice güç kazanmaktadır.


“Ra-Dü-Se” Solfeji ve Notasının, bütünsel bir paket halinde yaygın beğeni kazanıp, Türk Makam müziğinin gelecek kuşaklara aktarımında yararlı bulunmasını ümidederim.


Doç. Dr. Ozan Yarman

1 Ekim 2011


1 2 3 4 <<< Önceki sayfa